کتاب، یکی از ابزارهای تفکر، رشد و تعالی انسانی است پس باید با الگوسازی و فراهم کردن محیطی مناسب، عشق به کتاب خوانی را در کودکان تقویت کنیم.
کتاب ابزاری برای تفکر، رشد و تعالی انسانی است و اهمیت آن در پیشرفت دانش و فرهنگ همچنان پابرجاست. کتابخوانی راهی برای دستیابی به دانایی، درک بهتر و عبور از محدودیت‌هاست. پژوهش حاضر با عنوان "تشویق دانش‌آموزان به کتاب و کتابخوانی" با روش مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و مطالعه منابع علمی انجام شده است. این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر علاقه‌مندی دانش‌آموزان به مطالعه پرداخته و نقش معلمان، خانواده، کادر آموزشی، کتابخانه‌های مدارس و برنامه‌ریزی صحیح را در گسترش فرهنگ مطالعه بررسی می‌کند. هدف اصلی، ارتقای مطالعه غیردرسی و ترویج فرهنگ کتابخوانی میان دانش‌آموزان است.
کتاب و کتابخوانی از شاخص‌های توسعه محسوب می‌شود، اما در ایران وضعیت مطلوبی ندارد. بسیاری از مردم از خرید و مطالعه کتاب فاصله گرفته‌اند و اقدامات جدی برای ترویج آن صورت نگرفته است. برای توسعه فرهنگ مطالعه، خانواده، نظام آموزشی، کتابخانه‌ها، دولت، رسانه‌ها و ناشران باید با رفع موانع و همکاری مؤثر، در یک مسیر هدفمند حرکت کنند.
نقش خانواده خانواده عامل بسیار موثری در ایجاد عادت به مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی است. محیط و شرایط خانواده، روش تربیتی و آموزشی والدین ، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی، وجود کتب و نشریات قابل دسترس و همچنین سطح اقتصادی و پایگاه اجتماعی خانواده، نقش بسزایی در تقویت عادات مطالعه و کتابخوانی دارد. نقش مدارس و نظام آموزشی پس از خانواده، دشوارترین وظیفه در اشاعه کتابخوانی در هر جامعه‌ای بر عهده مدارس و نظام آموزش و پرورش آن جامعه است. اگر دانش آموز در مدرسه با کتاب آشنا شده و لذت مطالعه، خودآموزی و افزایش معلومات عمومی را درک کند و به مطالعه خو بگیرد، در تمام دوران زندگی، از کتاب دست نمیکشد.
در نظام آموزشی، سه کارکرد مهم، نقش اساسی دارند؛ خواندن، نوشتن و حساب کردن. در طول دوران آموزش، فرد تحت آموزش، از سال‌های اول، توانایی خواندن را می آموزد و در ادامه، به درک مطالب خوانده شده و در نهایت به نوشتن، می رسد.
از عوامل موثر در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به شمار می روند. کتابداران با روش‌های خلاقانه خود می توانند فعالیتهای کتابخوانی را رشد داده و حتی به حوزه‌های بیرون از کتابخانه بکشانند. اگر کتابداران کتابخانه‌ها از حیث علم کتابداری و اخلاق انسانی، رشد کاملی داشته باشند، بدون تردید، همچون معلمان و استادان جامعه، معماران نسل‌های آینده بشر خواهند بود.
شیوه حکومت و همچنین شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه، نقش بزرگ و غیر قابل انکاری در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی دارند. در این زمینه نقش فرهنگ، سنت های اجتماعی و متولیان فرهنگی بیش از همه مهم و حیاتی جلوه می کند. مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان در خصوص نقش دولت در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی ابراز داشت: "توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی، یک عزم همگانی را می‌طلبد ولی سهم دولت نیز بسیار مهم است. در سال‌های اخیر، نهادهای دولتی اقدامات مهمی برای ترویج کتابخوانی انجام داده‌اند، از جمله برگزاری نمایشگاه‌های کتاب، اهدای جوایز و کتاب، ارائه بن‌های خرید و تقویت زیرساخت‌ها. بااین‌حال، این مسئولیت تنها بر عهده وزارت ارشاد نیست و سایر نهادها، مانند شهرداری‌ها، باید در تأمین بودجه کتابخانه‌ها و توسعه فرهنگی، به‌ویژه در مناطق محروم، مشارکت کنند تا جامعه به سطح ایده‌آل فرهنگی برسد.
ناشران و کتاب‌فروشی‌ها نقش مهمی در ترویج فرهنگ کتابخوانی دارند. توجه به نیازهای خوانندگان، کیفیت چاپ و طراحی، و گسترش شبکه توزیع از عوامل تأثیرگذار بر مطالعه است. جذابیت ظاهری، صفحه‌آرایی، کیفیت صحافی و محتوای کتاب نیز از مواردی است که ناشران و نویسندگان باید به آن توجه کنند.
بیشتر بخوانیم : خرید کتاب کودک | راهنمای جامع برای انتخاب بهترین کتاب
کتاب و کتابخوانی راهی برای تقویت روحیه‌ی دینی کودکان و نوجوانان است. مطالعه کتابهای دینی و مذهبی به‌کودک و نوجوان کمک می‌کند تا به درک صحیحی از مسائل دینی دست یابد و پیش از آن که دیر شود به رشد وشکوفایی لازم برسند. کتابخوانی باعث پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان می‌گردد. همچنین مطالعه غیر درسی‌باعث بالا رفتن سطح فکر، فعال شدن ذهن، افزایش گنجینه لغات و افزایش علم و آگاهی می‌گردد. «خواندن داستانهای مختلف، موجب شکل گرفتن ارزشهای گوناگون در ذهن کودک می‌شود، حساسیت او را رشدمی‌دهد و احترام به دیگران در او شکل می‌گیرد رضایتی که کودک از مطالعه بدست می‌آورد او را متّکی به خود بارخواهد آورد.
خانواده، اولین مدرسه‌ای است که انسان در آن درس می‌آموزد و به عنوان نخستین پایگاه آموزش و پرورش و ازاساسی‌ترین عوامل در تشکیل شخصیت کودک است. خانواده نقش بسیار مهمّی در رشد و پرورش کودک دارد و درتمام جنبه‌های فردی (معنوی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و…) اثری عمیق و غیرقابل انکار دارد. بایدبپذیریم که اولین عامل مؤثر در ایجاد انگیزه و عادت به مطالعه و کتابخوانی در کودکان «خانواده» است.
الگوسازی: والدین با مطالعه شخصی، بردن فرزندان به کتابخانه و ایجاد کتابخانه خانگی، می‌توانند علاقه به مطالعه را در کودکان تقویت کنند.
برنامه‌ریزی: تنظیم برنامه‌ای متعادل که مطالعه را در کنار فعالیتهای دیگر مانند بازی و تکالیف درسی بگنجاند، به ایجاد عادت مطالعه کمک می‌کند.
قصه‌گویی: قصه‌های جذاب باعث تقویت روابط عاطفی، رشد تخیل و ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان می‌شود.
خواندن اشعار موزون: شعرهای ساده و آهنگین، تخیل کودکان را تحریک کرده و آنها را به خواندن علاقه‌مند می‌کند.
بلندخوانی کتاب: خواندن کتاب با صدای بلند همراه با اشاره به تصاویر، باعث ایجاد ارتباط عاطفی و افزایش علاقه کودک به مطالعه می‌شود.
تشویق به نقاشی: آشنایی کودکان با دفتر، قلم و مدادرنگی علاقه آنها را به کتاب تقویت می‌کند، زیرا آنها برای کشیدن تصاویر به دنبال کتابهای مختلف می‌روند.
ترغیب به بازگو کردن داستان‌ها: گوش دادن با دقت و علاقه به داستان‌هایی که کودک خوانده یا شنیده است، انگیزه او را برای مطالعه بیشتر افزایش می‌دهد.
استفاده از اسباب‌بازی‌ها: طراحی بازی‌هایی با محوریت کتابخانه و مطالعه، مانند داشتن قفسه‌های کوچک کتاب یا نقش‌آفرینی به عنوان کتابدار، باعث تقویت علاقه به مطالعه می‌شود.
ارجاع به کتاب برای پاسخگویی به سؤالات: تشویق کودکان به جستجوی پاسخ‌هایشان در کتابها، باعث ایجاد عادت مطالعه و یادگیری مستقل می‌شود.
خرید کتاب و نشریات مناسب: انتخاب و تهیه کتابهای باکیفیت و جذاب، نقش مهمی در پرورش عادت مطالعه دارد. نشریات معتبر مانند انتشارات قدیانی می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند.
بیشتر بخوانیم : فواید کتابخوانی ؛ چرا باید کتاب بخوانیم؟
مدرسه، دومین محیط تربیتی است که تأثیر زیادی در آموزش و رشد شخصیت کودکان دارد. دانش‌آموزان‌حساسترین دوران عمر خود را در مدرسه می‌گذرانند. اگر عوامل تربیتی در مدرسه بخوبی وظیفة خود را انجام دهندمی‌توان به سعادت و ترقی جامعه در آینده بطور کامل امیدوار بود. مدیر، مربّی، معلّم، کارکنان اداری، فضا و امکانات‌کافی و… از جمله عواملی هستند که تأثیر زیادی در ایجاد انگیزه و عادت به مطالعه در کودکان و نوجوانان دارند که دراین قسمت به نقش و تأثیر هر کدام اشاره میکنیم.
الف) مدیر مدرسه
نقش مدیر در مدرسه به عنوان محور اصلی فعالیتهای آموزشی و پرورشی، بسیار حساس و تعیین کننده است.تجربه نشان داده است موفقیت مدرسه در امور مختلف بستگی زیادی به آگاهی، درایت و برنامه‌ریزی مدیر آن دارد.
ب) نقش معلم
پس از جدا شدن کودک از محیط خانواده، معلم محبوب‌ترین و با نفوذترین فردی است که رفتار کودک را تحت تأثیرجدی خود قرار می‌دهد هر چند این تأثیر در تمام طول دوران تحصیل وجود دارد ولی دانش‌آموزان دوره ابتدایی‌بیشتر از دیگران تحت تأثیر افکار، عقاید و رفتار معلم خود قرار می‌گیرند. آنها معلم را به عنوان یک الگو می‌پذیرند وکارهای او را سرمشق خود قرار می‌دهند. اگر معلم بخواهد کودکان را به مطالعه و خواندن علاقه‌مند کند، لازم است‌ابتدا خود به خواندن بپردازد تا بتواند این لذت را به آنها انتقال دهد. یکی از راههای ابراز این لذت خواندن داستان درکلاس است.
ج) روش تدریس معلم
علاوه بر تأثیر عمیقی که معلم به عنوان الگو در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی دارد روش تدریس او نیز یکی ازعوامل مؤثر در کسب موفقیّت است اگر بخواهیم مطالعه و کتابخوانی را در متن فعالیتهای آموزش و پرورش وارد کنیم ناگزیریم از روشهایی استفاده کنیم که دانش‌آموز نیاز به کتاب غیردرسی و مطالعه پیگیر را با تمام وجود احساس کند.
معلم نباید همه سؤالهای دانش‌آموزان را به راحتی پاسخ دهد بلکه باید با انتخاب و معرّفی کتابهای مناسب زمینه‌ای فراهم کند که دانش‌آموز مطالب مورد نیاز خود را از طریق کتاب و مطالعه بدست آورد حتی برای ایجاد انگیزه بیشتر در اوایل کار می‌تواند نشانی دقیق مطالب و صفحه‌ها را نیز بدهد. همچنین معلم می‌تواند پیش از شروع درس‌جدید کتابهایی را که مکمّل بحث آن است و با توانایی‌های دانش‌آموزان نیز همخوانی دارد انتخاب و به آنها معرفی‌کند.
د ) کتابخانه آموزشگاه
کتابخانه مدرسه دستگاه حرارت مرکزی و روح مدرسه است و حتی بیجا نیست اگر از کتابخانه به عنوان قلب‌مدرسه یاد کنیم. چرا که این مکان می‌تواند به فضایی برای تغذیه فکری و روحی همه دانش‌آموزان و کارکنان مدرسه‌تبدیل شده و تأثیری شگفت و عمیق بر پیشرفت و سعادت آینده همه دانش‌آموزان بگذارد.
طبیعی است که کتابخانه مدرسه برای هر گروه از این دانش‌آموزان باید برنامه‌های خاصی را تدارک ببیند و حتی‌می‌تواند از وجود دانش‌آموزان گروه دوم برای تشویق گروه اول استفاده کند.
جذابیت و فضای کتابخانه
فضایی که برای کتابخانه انتخاب می‌شود علاوه بر بزرگ بودن باید از جذابیت کافی نیز برخوردار باشد. برای این‌منظور باید به تزئین و زیبایی آن توجه کرد البته مقصود تزئین‌های پرهزینه و شلوغ نیست بلکه می‌توان با استفاده ازتابلوهای زیبای نقاشی که طبیعت، گلها و گیاهان را به تصویر کشده‌اند بر جذاّبیت محیط کتابخانه افزود.
کتابخانه کلاسی
برای حل مشکل فضای کتابخانه باید در فکر راههای مناسبی باشیم. با بهره‌وری از امکانات و شرایط موجودبیشترین استفاده را در جهت ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی و علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به کتاب ببریم. مانمی‌توانیم نداشتن کتاب و کتابخانه را بهانه‌ای برای نداشتن کتابخوان قرار دهیم. برای جبران بخشی از کمبود فضای‌کتابخانه در مدارس ایجاد کتابخانه‌های کلاسی راه‌حل مناسبی است زیرا این راه یکی از ساده‌ترین و موفق‌ترین‌روشهای حل مشکل فضای کتابخانه و در دسترس قرار دادن کتاب برای دانش‌آموزان است.
این پیشنهادها مجموعه‌ای جامع از راهکارهای عملی برای تقویت فرهنگ مطالعه در مدارس هستند. برخی نکات کلیدی:
این روش‌ها نه‌تنها مطالعه را جذاب‌تر می‌کنند بلکه به رشد فکری، خلاقیت و مهارت‌های تحلیل دانش‌آموزان نیز کمک خواهند کرد.
در خاتمه از خدای بزرگ آرزو دارم که با یک نهضت همگانی اعم از مسئولین، دست‌اندرکاران، مدیران، معلمین،خانواده‌ها، و همه نهادها و ارگانهایی که می‌توانند نقش داشته باشند گامهایی مؤثر در این زمینه برداشته تا فرهنگ‌مطالعه و کتابخوانی در کشور ما به اوج خود رسیده و شکوفایی هر چه بیشتر استعدادهای دانش‌آموزان را شاهد باشیم.
برای ثبت دیدگاه، ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید