نفوس مرده شاهکار کلاسیک روسی است که در حدود 500 صفحه منتشر شده و حجم زیاد داستان  به خواننده امکان می‌دهد، شخصیت‌ها و حوادث را مثل یک سریال تلوزیونی تحلیل و بررسی کند. گوگول در این اثر با زبان دانای کل (سوم شخص) روسیه‌ی در تاریکی فرو رفته را نشان می‌دهد.

ایده‌ی اصلی رمان نفوس مرده زمانی شکل گرفت که در روسیه، رعایای شبه برده با مقرراتی که از زمان تزار غاصب یعنی «گودونف» وضع شده بود  جزو مایملک زمین‌داران و سرمایه‌داران محسوب می‌شدند. مالکان زمین هم می‌توانستند این افراد را برای وثیقه نزد بانک بگذارند و البته مالیات این افراد به عهده مالکان زمین بود. به همین دلیل می‌بینیم که داستان از دل چه تاریخی نشات گرفته و شخصیت اصلی داستان به چه دلیل دنبال این نفوس مرده است.

داستان با ورود چیچیکوف به شهر شروع می‌شود. گوگول از همان ابتدا با ضرباهنگی تند تعریف می‌کند که چیچیکوف از شهر بازدید می کند تا نفوس مرده غلامان را از زمین‌داران محلی بخرد اما با حضور در شهر، رفته زندگی آرام شهر به هم می‌ریزد. چیچیکوف همراه با خدمتکارانش در یک هتل معمولی ساکن می‌شوند و قصه کم کم از دیدارهای او با زمین‌داران و مقامات عالی رتبه کشور شکل می‌گیرد. در ادامه خواننده متوجه حضور شخصیت‌های زیادی در رمان می‌شود.  شخصیت‌هایی که هر کدام نمایانگر دزدان و کلاهبردارانی هستند که حاضرند از هر راه مشروع و غیر مشروعی به ثروت برسند و در اصل از نظر گوگل این افراد نفوس مرده هستند نه رعایا.

نویسنده شخصیت اصلی این رمان یعنی چیچیکوف را  در قسمت اول به عنوان قهرمان معرفی می‌کند. چیچیکوف مردی تحصیل کرده، با استعداد، باهوش و خوش چهره است و زمانی که  وارد شهر می‌شود، مردم بلافاصله به دلیل شخصیت فوق العاده‌اش از او استقبال می‌کنند. اما در طول داستان متوجه می‌شویم که اهداف واقعی او از آمدن به شهر به سرعت فاش می‌شود. با این حال گوگول شخصیت او را به شکلی طراحی کرده که از نظر افراد هدفش از خریداری نفوس مرده تنها ساختن یک زندگی مرفه و تشکیل خانواده است.

گوگول در رمان نفوس مرده به زبان طنز و روان که ویژگی نوشتار اوست جامعه‌ی سیاه خود را کالبدشکافی می‌کند و تصویر دقیق و تمام‌نمایی از زندگی مردم روسیه را به ارائه می‌کند.