ژنرال ارتش مرده (ادبیات امروز رمان 154)

رمان «ژنرال ارتش مرده» از مهم‌ترین آثار «اسماعیل کاداره» نویسنده‌ی مطرح اهل آلبانی است. این اثر نخستین بار در قالب داستانی چهل‌صفحه‌ای در مجله‌ای منتشر شد و سپس در سال 1963 به‌شکل رمان درآمد.

«ژنرال ارتش مرده» سرودی بلند برای وطن و بازگشت به آن است، سرود سربازانی که برای سرزمین‌هایشان جنگیده‌اند و حالا بعد از مرگ هم برای آزادی، صلح، پایداری و آشتی انتظار می‌کشند. آن‌ها دیگر در این دنیا حضور ندارند و رسالت خود را به پایان رسانده‌اند، اما عشقی بی‌اندازه به وطن میان استخوان‌هایشان جای گرفته و بعد از مرگ هم خود را نمایان می‌کند.

ژنرالی ایتالیایی بعد از جنگ جهانی دوم برای بازگرداندن اجساد سربازان کشورش به آلبانی می‌رود. بیست سال گذشته و او می‌داند این راه سخت و تلخ است. او به جست‌وجو برمی‌خیزد. این جست‌و‌جوی عجیب گویی نه فقط برای اجساد، بلکه جست‌وجویی بی‌پایان برای یافتن جهان متفاوتی است که سربازان جنگ، روزهای پیش از مرگ از سر گذرانده‌اند. او نه تنها با سردرگمی عمیقی که جنگ با خود داشته بلکه با اندوهی روبه‌رو می‌شود که بندبند وجودش را از هم جدا می‌کند. اما ژنرال در مقابل خود راهی برای فرار از این موقعیت ندارد و جز صبوری و تحمل شرایط انتخابی نمی‌بیند.

او با هر قدمی که برمی‌دارد تاریخ را ورق می‌زند و با یافتن هر جسد یا نشانی از آن جهان را ناپایدارتر و متزلزل‌تر از همیشه می‌یابد. در این مسیر یک کشیش هم با او همراه می‌شود. کشیش که سعی دارد از کنار اتفاقات با خونسردی عبور کند و برای همه‌چیز دلیلی منطقی بیابد، ژنرال را گاه آرام و گاه آشفته می‌سازد. این‌دو در نهایت سفر اندوهبار و دشوار خود را در بیابان‌های خالی و گورستان‌های سرد و گِلی آغاز می‌کنند و به روستایی می‌رسند که زمانی میدان جنگ بوده.

آن‌ها با حفر قبرها و به‌هم ریختن زمین گورستان که انگار در آرامشی همیشگی فرو رفته بود، نشانه‌هایی محدود از حیاتی می‌یابند که پیش ‌از این در آن نقطه وجود جاری بوده. دندان‌های جداافتاده روی خاک و استخوان‌های ریز‌و‌درشتی که ژنرال گاه در ذهنش لحظه‌ی از هم پاشیدنشان را تصور می‌کرد، یادآور آزادی دست‌نیافتنی بود  که سربازان برایش جان داده بودند.

در هزارتوی این سفر، ژنرال خود را ناگهان پیرو راهی می‌بیند که ژنرالی آلمانی پیش از او برای همین هدف در آلبانی پیموده بود. او تحت‌تأثیر ژنرال آلمانی تجربه‌های جدید و متضادی با باورهایش را به کار می‌گیرد.

اما داستان بلند اسماعیل کاداره جایی اوج می‌گیرد که ژنرال در موقعیتی پیچیده میان باورهای خود و اقداماتی که کشورش در جنگ انجام داده، باید پاسخگو باشد. او در گفت‌وگویی بی‌پرده و تند در یک عروسی درباره‌ی جنگ، مجبور می‌شود در برابر کشتن مردم آلبانی توضیح بدهد و انگار که در دادگاهی بزرگ ایستاده باشد از خود و کشورش دفاع کند.