گفتمان و ترجمه دیدگاهی منعطف و جدید را نسبت به برخورد مترجم با یک متن ارائه می‌دهد. علی صلح‌جو در این کتاب تلاش کرده است که به اهمیت گفتمان و برخی از موضوعات جذاب مانند پیش فرض، زمینه‌ قبلی و اصل همکاری در ترجمه بپردازد. صلح‌جو که خود در زمینه ترجمه فعالیت داشته است، در این کتاب نسبت به دیدگاه پیشنیان خود در این حرفه دیدگاهی انتقادی دارد. او در واقع به شکلی به افشای تفسیر نادرستی از اصل امانت در ترجمه می‌پردازد که مترجمان سنتی معتقد به آن هستند. بر اساس این ایده، مترجم باید تا حد ممکن به مطالب اصلی بچسبد و آن را کلمه به کلمه و جزء به جزء ترجمه کند. این مکتب فکری معتقد است که مترجم نباید مفاهیم فرهنگی ناآشنا و نامناسب متن منبع را تغییر داده یا در آن دست ببرد. بلکه این وظیفه‌ٔ مخاطب است که دانش و سواد خود را تا حدی افزایش دهد که بتواند جنبه‌های ناآشنای زبان بیگانه را درک کند.

در برابر این طرز فکر، رویکرد دیگری تحت عنوان ترجمه‌ٔ آزاد قرار دارد و این یکی از آن ترجمه‌هایی است که گهگاه شکل اقتباس و بازآفرینی به خود می‌گیرد و شکل ترجمه‌ای آن به کلی از بین می‌رود.

گزیده ای از کتاب:

«گفتمان (discourse) را به صورت‌های گوناگون تعریف کرده‌اند. مضمون مشترک این تعریف‌ها این است که گفتمان با واحدی بزرگتر از جمله سروکار دارد. همان گونه که با استفاده از قواعد دستور زبان می‌توانیم اسامی مرکب، گروه، بند و جمله بسازیم، با استفاده از قواعد گفتمان می‌توانیم جمله‌ها را طوری بیان کنیم که با هم مرتبط باشند به طوری که شنونده یا خواننده از جمله‌ای به جمله دیگر روان و راحت منتقل شود. قواعد گفتمان سبب می‌شود که جمله‌های پاراگراف ارتباطی منطقی و سالم با یکدیگر داشته باشند و به اصطلاح پاراگراف منسجم باشد. به کمک قواعد گفتمان است که می‌توانیم پاراگراف‌ها را با نظمی منطقی به دنبال هم بیاوریم و سرانجام متنی بسازیم که انسجام و سامان داشته باشد. و همه اینها برای این است که کلام مؤثرتر باشد.

اما آن سوی این متن مخاطبی است که باید آن را بخواند یا بشنود. فرض بر این است که مخاطب ما تمام آن قابلیت‌هایی را که سبب ساختن متن می‌شود، به صورت انفعالی و در حد درک دارد و به سخن بهتر مجهز به توانش ارتباطی است و در نتیجه می‌تواند متن بد ــ متن بی‌انسجام و بی‌سامان ــ را تشخیص بدهد و از خواندن متن خوب لذت ببرد. به سخن دیگر، فرض بر این است که توانش تولیدی نویسنده یا گوینده با توانش دریافتی خواننده یا شنونده همسنگ است. بنابراین، می‌توان گفت که گفتمان‌عبارت است از چگونگی تولید و سامان گرفتن یک متن ــ چه کتبی و چه شفاهی ــ از جانب تولید کننده و فرایند درک آن از جانب مخاطب.

برای رسیدن به این سامان (رمزبندی متن) و درک کامل آن از جانب مخاطب (رمزگشایی متن) شرایطی لازم است که هر دو قطب تولیدکننده و دریافت‌کننده پیام باید حائز آن باشند تا پیام به نحوی تأثیرگذار منتقل شود. در غیر این صورت پیام منتقل نمی‌شود یا ناقص منتقل می‌شود.