"تاریخ ایران باستان" اثری است در سه جلد به قلم "میرزا حسن خان پیرنیا" معروف به "مشیرالدوله" که در زمره ی طولانی ترین و کامل ترین آثار نگارش شده درباره ی ایران باستان می باشد. "حسن پیرنیا" در این کتاب، گستره ی زمانی وسیعی را از حدود دو هزار سال قبل از میلاد مسیح و دوران سومری ها تا خاتمه ی دوران اشکانیان مورد پوشش قرار داده است و افسوس که عمر مهلت نداد تا نگارش این اثر درباره ی ایران پیش از اسلام را با مطالب مربوط به دوره ی ساسانیان تکمیل بنماید. باری این چهره ی شایسته ی ملی که از رجال خوش نام مشروطه به حساب می آمد، اثری را از خود برجای نهاده که منتقدان بسیاری آن را ستوده اند و مطالعه اش را به دوست داران تاریخ این مرز و بوم پیشنهاد کرده اند.
"تاریخ ایران باستان" به همت "حسن پیرنیا" تنها یک کتاب تاریخی نیست بلکه یک دایره المعارف برجسته از تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران و دیگر سرزمین های بزرگ و قابل توجه جهان نظیر یونان، هند، روم، مصر و بین النهرین است. به این ترتیب خواننده با مطالعه ای این گنجینه ی تاریخی گرانبها نه تنها با آنچه در زمان حکومت مادها، هخامنشیان، اشکانیان، سلوکیان و دیگر سلسله های بزرگ باستان بر ایران گذشت، آشنا می شود، بلکه مطالب خواندنی و اصالت مندی را از تاریخ و فرهنگ خاورمیانه، یونان و دیگر بلاد بزرگ به دست می دهد. "مشیرالدوله" با دقتی مثال زدنی به جمع آوری مستندات این کتاب پرداخته و "تاریخ ایران باستان" به دور از هرگونه بزرگ نمایی یا زیاده گویی، اظهارات دقیق و قابل اطمینانی را در اختیار خوانندگان قرار می دهد.

گزیده ای از کتاب:

 تیرداد در رفتن به روم بیش از دو سال تعلّل کرد، زیرا قرارداد چنانکه بالاتر گفته شد در تابستان سال 63 م. بسته شد و تیرداد در بهار 66 به روم وارد گردید (راولین سن، ششمین دولت مشرق، صفحه 281 عالم مذکور به عقیده کلین تون استناد کرده). جهت تعلّل معلوم نیست ولی چیزی که به حقیقت نزدیک تر به نظر می آید این است که تیرداد از رفتن به روم چندان خشنود نبوده و انتظار موقعی را داشته که شاید بتواند از اجرای این بند قرارداد شانه خالی کند. به هر حال زن تیرداد در این سفر با او بود و جمعی از نجبای پارتی که از جمله پسرهای بلاش و مونوبازوس پادشاه دست نشانده آدیابن بودند با سه هزار سوار پارتی ملازمت تیرداد را داشتند (دیوکاسّیوس، کتاب 63، بند 12). تیرداد با این عدّه زیاد پارتی ها مانند فاتحی که روش ظفرمندی داشته باشد دو ثلث خاک روم را پیمود و رومی ها در همه جا او را با احترامات زیاد پذیرفتند. هر شهری که در سر راه تیرداد بود به مناسبت ورود او به آن شهر مزیّن می گشت و مردم جمع شده با هلهله و شادی او را می پذیرفتند. این موکب در همه جا به استثنای هلّس پونت (داردانل) از خشکی حرکت می کرد و خطّ مسافرت آن در اروپا چنین بود: تراکیّه ایلّیریه تا آدریاتیک و از آن جا از راه خشکی به شبه جزیره ایتالیا (یا آپن ننْ). جهت اینکه تیرداد از سفر دریایی احتراز داشته باید از اینجا باشد که خانواده بلاش مذهبی بود و در مذهب زرتشت آلودن آب ممنوع است. معلوم است که مخارج تیرداد با موکبش به رومی ها تعلّق می یافت و چنانکه سوئه تن نویسنده رومی نوشته (کتاب نرون، بند 30) برای خزانه روم روزی 800 هزار سسْ ترْث یا 32 هزار فرانک طلا به پول کنونی تمام می شده و چون مسافرت تیرداد به روم و مراجعتش به ایران 9 ماه طول کشید مخارجی را که خزانه دولت روم پرداخته هشت میلیون و ششصد و چهار هزار فرانک طلا به پول کنونی می شده. ملاقات اوّل بین تیرداد و نرون در شهر ناپل وقوع یافت زیرا در این وقت قیصر در این شهر بود.