خرزهره

«خرزهره»، رمانی تاریخی و تاریک از ژان تولی، نویسنده‌ی فرانسوی که به‌خاطر پرداختن به موضوعات عجیب و تکان‌دهنده شهرت دارد، در سال 2011 منتشر شد. این اثر، با الهام از زندگی هلن جگادو، قاتل زنجیره‌ای واقعی قرن نوزدهم فرانسه، داستانی غم‌انگیز و جذاب را روایت می‌کند که در عین پایبندی به هنجارهای اجتماعی، به شکلی جسورانه از آن‌ها سرپیچی می‌کند. جگادو، زنی به‌ظاهر معمولی از بریتانی، با ظاهری فریبنده و خیرخواه، چندین نفر از جمله کارفرمایان و نزدیکانش را با سم به قتل رساند. تولی با نثری زنده و گاه طنزآمیز و تاریک، پرتره‌ای هولناک اما چندوجهی از این زن ترسیم می‌کند که جذابیتش، ماهیت مرگبار و دستکاری‌کننده‌اش را پنهان می‌کند.

رمان، زندگی هلن را از سال‌های کودکی و ظهور رفتارهای عجیبش تا دستگیری و محاکمه‌اش، در بخش‌هایی مجزا کاوش می‌کند. تولی با روایتی چندزاویه‌ای، از دیدگاه هلن و افرادی که با او مواجه شده‌اند، شخصیت پیچیده و نگران‌کننده‌ی او را به تصویر می‌کشد. در این میان، نقش جنسیت و انتظارات سخت‌گیرانه‌ی جامعه‌ی قرن نوزدهمی فرانسه به‌عنوان عاملی کلیدی در شکل‌گیری سرنوشت هلن برجسته می‌شود. او با دستکاری و فریب، هم به‌عنوان سلاح و هم سپری در برابر جامعه‌ای که زنان را به حاشیه رانده بود، عمل می‌کند. تولی، با اشاره به مفهوم «ابتذال شر» هانا آرنت، جنایات هلن را نه نتیجه‌ی هیولاصفتی، بلکه محصول غفلت اجتماعی و انزوای درونی او نشان می‌دهد.

«خرزهره» همچنین نقدی تیز به سیستم قضایی فرانسه و نحوه‌ی برخورد آن با جرایم زنان در آن دوره است. با ترکیب واقعیت تاریخی و تخیل، تولی پرسش‌هایی عمیق درباره‌ی اخلاق، عدالت و روان انسان مطرح می‌کند. نثر شاعرانه، طنز تلخ و شخصیت‌پردازی دقیق این رمان، آن را به یکی از آثار برجسته‌ی ادبیات معاصر فرانسه بدل کرده است که خواننده را به تأمل در تاریکی‌های پنهان انسان و فشارهای اجتماعی وا می‌دارد.

«هلن به ظرف غذا نگاه کرد، انگار فقط داشت سوپ را هم می‌زد، اما در ذهنش، چیزی دیگر در جریان بود. لبخندش، مثل همیشه، گرم و بی‌گناه بود. کسی نمی‌توانست ببیند که پشت آن چشم‌های آرام، طوفانی از خشم و تنهایی موج می‌زند. در آن لحظه، انگار جهان به او خیانت کرده بود، و او تصمیم گرفته بود که جهان را به بازی بگیرد.»